“10.500 xã, phường sẽ chỉ còn 2.500 sau sáp nhập. Tháng 6, tháng 7 phải xong. Sau xã, sẽ bãi bỏ cấp huyện và sáp nhập cấp tỉnh trong tháng 9 và 10” – Những “deadline” (thời hạn) cực kỳ rõ ràng vừa được Phó Thủ tướng Nguyễn Hoà Bình chia sẻ. Và đó là deadline cho một thứ không thể gọi khác: Cuộc cách mạng tinh giản bộ máy.

Năm 2012, dư luận cả nước choáng váng khi những điều tra của báo chí đưa ra một con số: Xã Quảng Vinh, Quảng Xương, Thanh Hoá có tới hàng trăm cán bộ.

Số lượng cán bộ “đông đảo” được lãnh đạo xã giải thích là do xã có bao nhiêu chức danh thì ở dưới thôn có bấy nhiêu, đoàn thể nào cũng có. Xã có chức danh gì thì cứ theo ngành dọc mà bổ nhiệm cho tới tận từng thôn. Mỗi năm Quảng Vinh thu ngân sách chỉ khoảng 400 triệu đồng. Và vì thiếu ngân sách để chi trả cho bộ máy cán bộ khổng lồ nên xã phải bắt người dân đóng góp bằng thóc.

Thủ tướng Chính phủ ngay lập tức có văn bản yêu cầu Bộ Nội vụ kiểm tra, báo cáo. Thanh Hoá sau đó có văn bản do Chủ tịch UBND tỉnh Trịnh Văn Chiến ký, khẳng định Quảng Vinh chỉ có 204 cán bộ, chứ không phải con số lớn như báo chí nói, cũng không phải 254 như chính xã Quảng Vinh báo cáo.

Kể cả với con số 204 đúng như báo cáo của Thanh Hoá thì thử làm nhanh con tính, với số dân 9.500 người, thế nghĩa là cứ hơn 46 người dân phải đóng thuế để trả lương cho một cán bộ.

Ông Nguyễn Hữu Đức, Vụ trưởng Vụ Chính quyền địa phương, Bộ Nội vụ khi đó cho biết trong thực tế, mỗi xã phải chi trả từ 120 đến 170 định suất ngoài ngân sách bằng nguồn đóng góp của dân. Số lượng cán bộ cấp xã là công chức nhà nước được khoán chỉ tiêu. Bên cạnh đó còn có cán bộ không chuyên trách, số lượng do địa phương tự quyết định.

Những bất cập trong công tác cán bộ sau đó đã được chấn chỉnh phần nào. Nhưng thực tế cho thấy bất chấp việc sắp xếp, ngay cả số lượng chính quyền địa phương cấp xã cũng vẫn cứ tăng đều.

Lưu ý rằng, năm 1976, cả nước chỉ có 9.657 đơn vị hành chính cấp xã. Năm 1996, con số phình lên tới 11.162. Và các cuộc tinh giản, sắp xếp sau đó chỉ giảm được chút xíu với con số “ổn định” khoảng: 10.599 – 10.598 trong các năm 2021-2023.

Chủ trì phiên họp ngày 11/3 của Thường vụ Đảng ủy Chính phủ, Thủ tướng đã nhấn mạnh yêu cầu với việc sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp là tăng cường thẩm quyền, nêu cao hơn nữa tính tự lực, tự chủ, tự cường của cấp địa phương. Ảnh: VGP

Theo quy định hiện hành tại Việt Nam (Nghị định 33/2023/NĐ-CP ngày 10/6/2023 của Chính phủ có hiệu lực từ 1/8/2023), số lượng cán bộ, công chức cấp xã, phường, thị trấn được bố trí dựa trên loại đơn vị hành chính cấp xã với số lượng từ 19 đến 23 người.

Đặt giả thiết quy định được thực hiện nghiêm túc, với việc 8.000 xã, phường giảm sau sắp xếp, một cách hoàn toàn vật lý – sẽ giảm được từ 152.000 đến 184.000 cán bộ.

Ngày hôm qua, 11/3, chủ trì cuộc họp của Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã kết luận: Về mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, đó là cấp tỉnh (gồm các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương) và cấp cơ sở, các ý kiến đều thống nhất cao dự kiến trình cấp có thẩm quyền phương án sau khi sắp xếp sẽ giảm khoảng 50% số đơn vị hành chính cấp tỉnh và giảm khoảng 60 – 70% đơn vị hành chính cấp cơ sở so với hiện nay.

Câu chuyện tinh giản thật ra đã được đặt ra từ lâu. Năm 2016, làm việc với Hà Nội, cũng chính Thủ tướng Phạm Minh Chính, khi đó đương chức Trưởng Ban Tổ chức T.Ư đã nhìn nhận 3 vấn đề đang nổi lên khiến người dân rất bức xúc.

Đó là tình trạng bộ máy hành chính nhà nước cồng kềnh, chồng chéo, càng thực hiện tinh giản biên chế thì bộ máy càng phình to hơn, biên chế càng tăng; sự suy thoái và tiêu cực, nhũng nhiễu trong một bộ phận cán bộ công chức, viên chức nhà nước.

Chìa khoá khi đó cũng được chỉ ra: Chỉ có tinh giản bộ máy mới giảm bớt được biên chế, chỉ có giải quyết tốt được công tác cán bộ, tinh giản biên chế mới khắc phục được những tồn tại kể trên.

Và ông Chính thời điểm đó nói khi sắp xếp bộ máy, tinh giản biên chế tới đây, phải tiếp tục tập trung vào các lĩnh vực sử dụng nhiều biên chế, chi tiêu nhiều ngân sách như y tế, giáo dục, hội đoàn, cùng với đó tách dịch vụ công ra khỏi quản lý nhà nước để tiết giảm ngân sách.

Năm 2017, ông Nguyễn Đức Hà, nguyên Vụ trưởng Vụ Tổ chức Điều lệ, Ban Tổ chức TƯ- người tham gia Ban soạn thảo nghị quyết 18 TƯ 6 nhìn nhận thực tế bộ máy, rằng: Dù đầu mối bên ngoài giảm nhưng các tổng cục bên trong lại tăng gấp đôi; các cục, vụ, phòng ban cũng tăng lên rất nhiều. Rồi lãnh đạo, cấp phó, số lượng tỷ lệ lãnh đạo lớn quá. Có sở có 44/46 lãnh đạo, có cục, vụ toàn lãnh đạo.

“Thế nên mới có tranh biếm họa người dân cầm cặp hồ sơ đi vào làm việc ngơ ngác vì toàn thứ trưởng, tổng cục trưởng, cục trưởng, cục phó, trưởng phòng, phó phòng. Toàn lãnh đạo chứ không tìm ra chuyên viên nào”.

Tác giả bài viết, nhà báo Đào Tuấn. Ảnh: DV

Còn ở xã, việc sắp xếp lại các tổ chức đơn vị hành chính quá nhỏ bé, manh mún, chia cắt sẽ có hiệu quả là: Cứ giảm 1 xã là giảm được bao nhiêu người và phụ cấp đi theo. Mà riêng “Đại biểu Hội đồng nhân dân xã, huyện, tỉnh giảm được tỷ lệ thích hợp thì riêng tiền phụ cấp mỗi năm cho các uỷ viên, đại biểu HĐND xã, huyện, tỉnh đã gần 1.000 tỷ đồng. Chưa kể tài liệu, họp hành, liên hoan…

Một xã vài ngàn dân, thu ngân sách chỉ vài trăm triệu đồng, rất nhỏ bé, manh mún, thiếu hiệu quả… nhưng vẫn đầy đủ bộ máy bí thư, chủ tịch, phòng ban, đoàn thể… Rất kồng kềnh tốn kém. Và, chắc chắn rồi, nó cần được sắp xếp lại. Động đến việc sắp xếp, tinh giản là đụng đến con người, những việc chưa bao giờ là dễ cả.

Nhưng, nói một cách hình ảnh như ông Nguyễn Đức Hà: Bộ máy càng được tinh gọn sẽ càng khắc phục được tình trạng chồng chéo, sẽ xác định được rõ việc, rõ người, rõ chức năng nhiệm vụ tránh tình trạng đùn đẩy trách nhiệm. Và khi nghị quyết 18 được thực hiện tốt, nghiêm túc, sẽ “ra tiền, ra gạo”.

Theo quy định hiện hành, cán bộ cấp xã, phường nhận bình quân lấy tròn là 6 triệu đồng/tháng (bao gồm lương cơ bản và phụ cấp chức vụ lãnh đạo). Nếu việc tinh giản diễn ra đúng yêu cầu ngân sách sẽ tiết giảm được hàng ngàn tỉ đồng mỗi tháng.

70% ngân sách đang dùng để trả lương, chi thường xuyên, phục vụ cho hoạt động của bộ máy.

Một tỉ lệ chi – nói như Tổng Bí thư- khiến “không thể tăng lương, vì tăng lương trong khi bộ máy khổng lồ sẽ lên đến 80 – 90% chi ngân sách”. Một tỉ lệ chi “Nuôi nhau hết thì còn đâu mà có tiền nữa. Còn 30% thì tiền đâu để chăm lo cho quốc phòng, an ninh, xóa đói giảm nghèo, an sinh xã hội”.

Cuộc cách mạng sắp xếp, tinh giản bộ máy đang nhận được sự đồng thuận của người dân, vì đó là việc “chuẩn không cần chỉnh”. Vì việc đó sẽ “ra tiền, ra gạo”. Cả ở nghĩa sẽ giảm đáng kể các khoản đóng góp không tên của dân nữa.